Humor is het vermogen om iets dat grappig, amusant of geestig is, aan te voelen, te waarderen of tot uitdrukking te brengen. Humor kan ook een aanduiding zijn van de expressie van iets komisch of grappigs in woord, daad of geschrift. Er bestaan meerdere vormen van humor. Grappen zijn verhalen met een bedoelde humoristische of geestige strekking. Onderaan deze tekst staat een volledige tabel met de soorten humor.
De term humor is, evenals als het woord humeur, afgeleid van het Griekse woord voor vocht of sap. De oude Grieken meenden namelijk dat de lichaamssappen het menselijk temperament of stemming regelden. Humor kan ook gezien worden als een eigenschap van het menselijk denken en menselijke emoties. Dit heeft betrekking op het kunnen begrijpen, aanvoelen of zelf bedenken van een bepaalde humoristische boodschap of grap. Wat hierbij een rol kan spelen is de mogelijkheid zichzelf (of de ander) als persoon, de opvattingen (en eventuele gebeurtenissen), zodanig te relativeren, dat men er tegelijkertijd deel van uitmaakt (en de zaak en de betrokken persoon dus serieus neemt), maar tegelijkertijd ook er buiten kan staan (en dus zich afstand kan permitteren tot de zaak en zichzelf, of de betrokken persoon). De double-bind die hierdoor in de hersenen ontstaat, leidt doorgaans tot lachen, al dan niet met tranen. Ook in mensapen kan de lach worden waargenomen, al zijn de wetenschappers het er nog steeds niet over eens of deze over een zodanig vermogen tot (zelf)bespiegeling beschikken, dat het een vergelijkbaar gevoel voor humor oplevert.
Gevoel voor humor
Dit is het vermogen om humor te begrijpen of aan te voelen. Hierbij spelen individuele verschillen een belangrijke rol, zoals verschillen in etnische achtergrond, leeftijd, opleidingsniveau en intelligentie. Zo blijken kinderen nogal gevoelig voor slapstick: een typische nogal grove vorm van humor vervat in tekenfilms, cartoons of poppenkast .Satires laat daarentegen op een meer verfijnde vorm van humor die volwassenen beter begrijpen.
Overzicht van de soorten humor, zijn vormen, stijlen en kanalen:
| Soort | Omschrijving | Doel |
|---|
| grap, mop, droge humor | Zacht niet kwetsend. | Puur amusement. Lachen. |
| absurde humor | Onlogische constructie. (vaak tot op het idiote af) Ook wel nonsens genoemd. | Amusement. Lachen. Niet door iedereen te smaken. |
| parodie | Overdreven nabootsing van een bestaand voorbeeld. | Amusement. Samenhorigheid. Eerbetoon. |
| satire | Spot met maatschappelijke wantoestanden. | Kritiek geven op die toestanden. |
| ironie | Tegenovergestelde zeggen van wat je in wezen bedoeld. | Spot. Uiten van kritiek. |
| zwarte humor | Spotten met taboes: gebreken, ziektes, dood. galgenhumor: spotten met je eigen lot. | Relativeren. Reacties uitlokken. |
| sarcasme | Kritiek en bittere spot. Kwetsend voor het slachtoffer. Vaak gedaan met een 'opmerking' gegeven op een uitspraak van iemand die iemand wil overt uigen van iets. Met de opmerking wordt zijn of haar standpunt meestal direct met de grond gelijk gemaakt. | Ontevredenheid uiten met de maatschappij. Anderen wakker schudden, inzicht geven. |
| cynisme | Scherpe, afbrekende, kwetsende spot. Het lachen vergaat vaak de toeschouwer | Uiting van een volledig ongeloof in de mens of de maatschappij. |
| woordspeling | Al dan niet met opzet woorden of grammatica door elkaar haspelen om een komisch effect te verkrijgen | Puur amusement. Lachen. |
| slapstick | De dikke en dunne je kent ze wel met hun gooien van voorwerpen naar elkaar of een poets bakken, soms flauw en soms knap gevonden | Puur amusement. Lachen. |
Aanleidingen tot humor
Humor kan in de volgende situaties optreden:
Plotselinge opluchting of vermindering van spanning.
Bij een onverwachte (of verrassende) wending of een onverwacht antwoord op een bepaalde vraag
Bij sterke incongruentie, d.w.z. als twee gedachten of zaken op een lijn worden geplaatst, die qua betekenis of emotionele inhoud sterk van elkaar verschillen. Dit aspect komen we bijvoorbeeld bij een woordspeling tegen.
Als vorm van leedvermaak, d.w.z.als anderen fouten maken, zich dom of onhandig gedragen of pech hebben. Het voorbeeld van de clown sluit hierbij aan. Ook de Belgenmop kan gezien worden als een variant hierop.
Grappig of niet?
Niet alle soorten humor zijn voor ieder publiek plezierig. Sommige soorten humor wekken pijnlijke reacties op bij bepaalde mensen: wat voor de n grappig is, is voor de ander niet grappig. Humor die grappig is voor het ene soort publiek en juist kwetsend voor ander soort publiek is bijvoorbeeld racistische humor, tenzij er in die racistische humor een ironische ondertoon aanwezig is.
Het bezigen van grove humor kan een effectieve manier zijn om bijvoorbeeld een taboe-onderwerp bespreekbaar te maken maar omdat ironie vaak niet door iedereen als zodanig herkend wordt is het ook een risicovolle stijlfiguur, de kans dat er misverstanden ontstaan is groot.
Gezichtsuitdrukking
Bij humor is het vaak zo dat dat bij de mens een bepaalde uitdrukking in het gezicht oproept. Deze uitdrukking varieert van een voorzichtige glimlach waarbij alleen de mondhoeken omhooggetrokken worden tot vervormingen van het gezicht waarbij vrijwel alle spieren in het gezicht een rol spelen. Vooral het gebruik van spieren rond de ogen zijn belangrijk: dankzij de uitdrukking rond de ogen is vaak het onderscheid op te merken tussen een echte, welgemeende (glim)lach, die plezier aanduidt, en een die alleen voor de vorm wordt gedaan, zoals wanneer een foto wordt genomen.
Humor in onze hersenen
Onderzoek naar de relatie humor en hersenfunctie's suggereert dat vooral dat de mediaal prefrontale cortex actief is als mensen naar gesproken grappen luisteren. Dit deel van de hersenen is ook actief bij beloning, en is vermoedelijk vooral betrokken bij het verwerken van de affectieve component van humor. Daarnaast blijken ook de taalgebieden in de temporale kwab actief. Dit deel van de hersenen lijkt vooral verbonden te zijn met de cognitieve kant van humor: dat wil zeggen het begrijpen van de betekenis van taalkundige grappen.
Soorten, stijlen (vormen) en kanalen
De soorten bestaan hoofdzakelijk uit verbaal en non-verbale humor. Deze kan vele stijlen aannemen zoals humor gegoten in een mop, een situatie, een woordspeling, satire, sarcasme, cynisme, parodie of imitatie. Het kanaal om de humor over te brengen is meestal via spraak, live situatie, via televisie (bijvoorbeeld een grappige video clip), een afbeelding, via het internet of een vertelde mop in de bar.
Verbaal
Stijlfiguur
Hyperbool of overdrijving
Noma
Understatement
Zeugma
Oxymoron
Droge humor
Woordspeling
Grap of mop
Non sequitur
Parodie of imitatie
Spot
Ironie
Sarcasme
Satire
Zwarte humor
Zelfspot
Cynisme
Non-verbaal
Uitgestreken gelaatsuitdrukking
Slapstick
Overdreven en onverwachte bewegingen en gebaren
Geweld als komisch effect, bijvoorbeeld een trap in het kruis
Geveinsde domheid
Absurdisme, uit de context gerukt (bv. Monty Python)
Practical joke: iemand met opzet in een grappige situatie lokken
Antihumor, het publiek verwacht een grap, en er komt iets gewoons, waardoor het weer grappig wordt
Onbedoelde humor (situaties in een bepaalde omgeving)
Gisteren liep ik langs het Gemeentehuis van Hasselt, waar de Belgische driekleur vrolijk wapperde. Er stond een Amerikaanse toerist in alle ernst naar die vlag te staren. Hij vroeg me wat de kleuren rood, geel en zwart in deze vlag betekenden.
